Świerzb – co należy wiedzieć o tej poważnej chorobie skóry?

Świerzb to poważna choroba skóry, która, wbrew pozorom, nie dotyczy wyłącznie osób niedbających o higienę osobistą, ale ludzi w każdym wieku, na całym świecie. Wywołuje ją świerzbowiec ludzki, który zagnieżdża się i rozmnaża w naskórku nosiciela, powodując uporczywy swędzący wysyp, który znacząco utrudnia codzienne funkcjonowanie. W dzisiejszym artykule przyjrzymy bliżej się tej nieprzyjemnej chorobie skórnej, jej przyczynom, objawom oraz dostępnym formom leczenia. Świerzb wpływa nie tylko na zdrowie fizyczne pacjentów, ale także może doprowadzić do licznych trudności i wykluczenia społecznego.

Jak wygląda świerzb i kiedy można się nim zarazić?

Świerzb jest chorobą skórną wywołaną przez pasożytnicze roztocza świerzbowca ludzkiego (Sarcoptes hominis, Sarcoptes scabiei). Te mikroskopijne stworzenia są wysoce zakaźne i kolonizują się w fałdach skórnych, powodując swędzącą wysypkę oraz podrażnienie skóry.

Zarazić się świerzbem można poprzez kontakt skóry do skóry z osobą zakażoną lub korzystanie z rzeczy należących do chorego. Świerzbowiec szczególnie lubi obszary, gdzie skóra jest cieńsza, takie jak nadgarstki, pachwiny, miejsca między palcami, stopy, łokcie i okolice narządów płciowych. Co ważne, świerzbowiec bez nosiciela może przetrwać około 72 godzin.

Choroba ta może występować u ludzi w każdym wieku, na całym świecie. Szczególnie podatne na zakażenie są osoby przebywające w zbiorowiskach o zwiększonym kontakcie interpersonalnym, takich jak szkoły, przedszkola, żłobki, domy opieki czy instytucje penitencjarne. Znaczną część zakażeń stanowią także przypadki przenoszone w kręgu rodziny i świerzb u dzieci.

Każdą zmianę skórną warto skonsultować z dermatologiem.

Cykl rozwoju świerzbowca

Proces wylęgania świerzbowca na skórze to kluczowy etap, w którym pasożyt osiedla się i rozpoczyna działanie, wywołując charakterystyczne objawy chorobowe.

Gdy pasożyt – najczęściej zapłodniona samica, znajdzie się już na skórze nowego nosiciela, wybiera odpowiednie miejsce w warstwie rogowej naskórka, aby złożyć jaja. Zazwyczaj są to cieńsze fałdy skórne, gdzie łatwiej jej się wgryzać i drążyć nory. Jedna samica może złożyć kilkanaście jaj, z których po około 50 godzinach wykluwają się mikroskopijne larwy. Przemieszczają się one po skórze i stopniowo przechodzą kolejne stadia rozwojowe – okres wylęgania świerzbu wynosi około 2-3 tygodni.

W klasycznej odmianie świerzbu na skórze człowieka bytuje około 5-10 samic, które dziennie składają 2-3 jaja. Dorosłe roztocza drążą tunele w skórze, żywiąc się płynami tkankowymi, krwią i limfą. Tworzą charakterystyczne przebiegi pod skórą, powodujące zaczerwienienie skóry oraz intensywne swędzenie, nasilające się po rozgrzaniu ciała.

Proces kolonizacji powtarza się, a roztocza się mnożą i zarażają inne części ciała, powodując szczególnie nasilone swędzenie skóry.

Przyczyny świerzbu

Świerzb jest chorobą wywołaną przez pajęczaki świerzbowca ludzkiego. Główne przyczyny zakażenia świerzbowcem to:

• bezpośredni kontakt ze skórą osób chorych;
• styczność z zarażonymi przedmiotami i powierzchniami;
• choroba wśród członków rodziny;
• słabe warunki socjoekonomiczne;
• osłabiony układ odpornościowy.

Świerzb – objawy i rodzaje świerzbu

W początkowym etapie rozwoju można łatwo pomylić świerzb np. z atopowym zapaleniem skóry, trądzikiem lub reakcją alergiczną. Charakterystyczne objawy świerzbu obejmują intensywny świąd, który nasila się głównie w nocy oraz w wysokiej temperaturze, oraz wysypkę. Wysyp składa się z drobnych, czerwonych krostek, grudek, pęcherzyków, strupów, a także linii lub tuneli, widocznych na skórze. Linie te reprezentują nory wydrążone przez roztocza w warstwach naskórka. Obszary dotknięte świerzbem często stają się zaczerwienione i opuchnięte, co jest wynikiem zapalenia skóry spowodowanego dużą ilością pasożytów.

Początkowy etap rozwoju świerzbowca może być trudny do uchwycenia. Pajęczaki są niewidoczne gołym okiem, a pierwsze objawy zarażenia świerzbem są najczęściej zauważalne po około 4-8 tygodniach. W tym czasie pacjent mógł już zakażać inne osoby.

Objawy skórne choroby mogą pojawiać się zarówno w miejscach wilgotnych i ciepłych, takich jak pachwiny czy narządy płciowe, ale równie często są widoczne na bocznych powierzchniach palców rąk, podeszwach stóp, owłosionej skórze głowy, czy na paznokciach.

W zależności od stopnia nasilenia objawów choroby, wieku pacjenta i poziomu jego odporności wyróżnia się następujące rodzaje świerzbu:

• świerzb dziecięcy – charakteryzujący się obecnością wykwitów skórnych w postaci krostek, pęcherzyków i guzków. Zmiany chorobowe pojawiają się najczęściej na dłoniach i stopach;
• świerzb wieku podeszłego – dotyczy osób starszych z obniżoną odpornością. Objawy są często mniej nasilone niż w odmianie klasycznej, a świąd bywa nieadekwatny w stosunku do rozległości zmian skórnych;
• świerzb guzkowy – charakterystycznym objawem świerzbu guzkowego są silnie swędzące guzki w kolorze fioletowym lub brunatnym, umiejscowione w fałdach skórnych, na pośladkach i okolicy narządów płciowych, które utrzymują się nawet po wyleczeniu świerzbu. Zmiany skórne są wynikiem reakcji chorobowej, nie zawierają pasożytów;
• świerzb pęcherzowy – objawy zakażenia to liczne drobne nadżerki i pęcherzyki na skórze;
• świerzb norweski – nietypowa i stosunkowo rzadka odmiana choroby, charakteryzująca się gwałtownym rozwojem roztoczy na skórze. Objawy choroby to grube, złuszczające się strupy, łuski i przerosłe brodawki, które mogą pokrywać znaczną część ciała i prowadzić do poważnych powikłań. W przypadku świerzbu norweskiego, osoby zarażone to najczęściej pacjenci z niską odpornością, zaburzeniami psychicznymi, zaniedbane lub obłożnie chore. Świerzb nieleczony może trwać długo i prowadzić do uogólnionego zapalenia skóry.

Rozpoznanie i leczenie świerzbu

Rozpoznanie świerzbu najczęściej opiera się na badaniu fizykalnym, któremu towarzyszy mikroskopowe badanie zeskrobin naskórka, stwierdzające obecność pasożytów.

W leczeniu świerzbu stosuje się specjalne preparaty przeciwświerzbowcowe (takie jak permetryna, maść siarkowa, olejek drzewa herbacianego czy benzoesan benzylu), wsmarowywane bezpośrednio w całą powierzchnię skóry. Leczyć świerzb należy jednocześnie u wszystkich osób, które miały kontakt z chorym, bez względu na to, czy występują u nich objawy choroby. Domowe sposoby na świerzb są w tym przypadku raczej nieskuteczne. Świerzb klasyczny w większości przypadków łatwo poddaje się leczeniu.

Świerzb norweski bywa trudniejszy do wyleczenia i wymaga intensywniejszego postępowania, połączonego ze wzmożoną profilaktyką.